Empirisme vs Rationalisme

Als liefhebber van Plato neig ik ernaar de rationele weg de voorkeur te geven, omdat Socrates gelijk heeft dat de vergankelijke wereld een schijnbeeld van zekerheid kan opwekken bij de individu. Denk hierbij aan een stok die je in het water steekt, waarna een deuk in de stok gevormd wordt. In wezen is de stok recht en door te rationaliseren kom je logischerwijs ook op die conclusie.  

Ik betwijfel het bestaan van een Ideeënwereld die hij poneert, maar wat ik niet kan ontkennen aan het denkvermogen van de mens is dat wij inderdaad de gewenning hebben om waarneembare zaken te bestempelen met diverse labels. Iets is Goed, iets is Mooi, iets is Rechtvaardig, enz.  

Wat de reden hiertoe ook moge zijn, deze begrippen worden in het alledaagse leven gehanteerd, om een referentiekader te vormen voor ons wereldbeeld, hoewel je het Goede of het Mooie of het Rechtvaardige niet als op zichzelf staande begrippen kan aanwijzen.  

Plato heeft in de abstracte zin van ons waarnemen zeker gelijk, zou ik zeggen. De Ideeën bestaan, zij het niet enkel in ons hoofd dat enkel in ordeningen kan nadenken.  

De empiristen daarentegen hebben een aards beeld over de werkelijkheid en kunnen op die wijze een hogerstaande werkelijkheid afwijzen, waardoor de focus ligt op datgene wat het meest prominent aan ons voorhanden ligt, namelijk de materie en de werking daarvan.  

Het nadeel van deze methode is echter wel dat je enkel kan redeneren tot aan het beginpunt van de potentieel waarneembare werkelijkheid (denk aan The Big Bang) en tot aan de begrenzing ervan, waardoor je vastzit in een kader van zintuigelijke waarnemingen. 

Voor de empirist die een oorzaak der allen dingen afwijst, zal dit geen probleem vormen en zal hij genoegen nemen met die kader van de werkelijkheid.  

Echter voor de rationalisten in de wereld, die de beweegreden en oorzaak der ontstaan van dingen willen kunnen begrijpen, is dit niet voldoende. Dit ongenoegen noemde Plato al in de Phaedo.  

Tot gevolg dat wellicht de natuurkundige wetenschap volledig wordt afgewezen om een andere richting tot onderzoek te nemen.  

(Zie citaat) 

''Ik zou heel graag in de leer gegaan zijn bij om het even wie die me kon leren hoe het met zo'n oorzaak gesteld is. Maar die oorzaak bleef me verborgen: ik was niet in staat ze zelf te ontdekken en kon ze evenmin van anderen leren. (d) En zo heb ik dan bij het zoeken naar een oorzaak het over een andere boeg gegooid.'' 

Goed, we hebben dus twee uitersten geconstateerd in het dialoog. Eentje van het ultiem empirisme dat enkel de oorzaken van de werkelijkheid op zich behandeld, dat wil zeggen een descriptieve uitleg van de wereld, dat enkel zover gaat als de waarneming toelaat.  Vervolgens eentje die de wereld omvat in een weerspiegeling van een absolute werkelijkheid, wat men rationalisme noemt.  

De voorkeur die ik geef baseer ik op het idee dat er in beide ideeën een kern van waarheid existeert, dat zichzelf op een dusdanige manier moet ontwikkelen waardoor de botsing opgeheven wordt.  

Het empirisme bakent de werkelijkheid wegens natuurkundige principes af, wat logisch is wanneer je realiseert dat de mensheid zelf deel uitmaakt van die genoemde werkelijkheid. Ik zie het als gegeven dat wij binnen deze vier muren van waarneming gelimiteerd zijn om kennis te hebben over de zaken zoals ze op zich zijn. Bestaan in deze wereld staat gelijk aan deel uitmaken van deze wereld. Het overstijgen is lastig en misschien onmogelijk, want hoe hard we het proberen ook aan ons gelden de natuurkundige wetten.  

Maar daarentegen beschikt de mensen over een rijk, die zich wellicht ontleent aan de empirische werkelijkheid, maar zich niet ertoe limiteert.  

De fantasie. Een plek die ik zie als broedplaats voor de nieuwsgierigheid, waardoor de mens zich aan het dierlijke onttrekt en vormgeving geeft aan zijn individu.  

En in hier meen ik dat de rationaliteit het meest te pas komt. Het empirisme mag dan wel de werkelijkheid in formules en descripties beschrijven, het rationalisme verfijnt het op een dusdanige manier dat het aan de mens een reflectie vormt van zijn positie in de wereld en hoe hij ermee om kan gaan.  

Twee methodes die gepaard moeten gaan om ons te helpen bestaan.